پرورش نسل وابسته
خلیل کمربیگی – پژوهشگر و جامعه‌شناس ایلامی
سده‌های زیادی است که خانواده مهم‌ترین، تاثیرگذارترین و بانفوذترین نهاد اجتماعی محسوب می‌شود. می‌توان گفت از آغاز زندگی بشر تاکنون، هیچ نهادی به اندازه خانواده بر هویت و شخصیت آدمی تاثیرگذار نبوده است. انسان، ساده‌ترین مهارت‌های اجتماعی را در خانواده می‌آموزد و پایه‌های اصلی عادات، باورها، عواطف و نظرات او، در خانواده شکل می‌گیرد. این تاثیرگذاری نه تنها در مراحل آغازین زندگی، بلکه تا لحظات پایانی آن نیز خود را نشان می‌دهد و فرد در ادوار زندگی پیوسته، منش، کیفیت زندگی، اعتقادات و باورهایش را بازتولید کرده و در موقعیت‌ها و شرایط خاص آن را نشان می‌دهد. بر این اساس خانواده از خردسالی یا کهنسالی، به‌طور مستمر و مداوم، تاثیرات انکارناپذیر خود را در همه عناصر زندگی فرد در جامعه عیان می‌سازد .
هر چند امروز از سیطره بلامنازع خانواده بر همه شؤون زندگی فرد کاسته شده است، اما همچنان یکه‌تازی خود را در عرصه جامعه‌پذیری و اجتماعی شدن افراد حفظ کرده است. برای خانواده کارکردهای مثبت زیادی برشمرده‌اند که همین کارکردهای اصلی است که راز تداوم خانواده در طول تاریخ بوده است. کارکردهای زیستی و تولید مثل، آموزشی و تربیتی، اقتصادی- اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، تولید و پرورش عاطفه، محبت و صمیمیت، حمایت و پشتیبانی همیشگی از اعضاء و غیره، سبب شده که همچنان قدیمی‌ترین و با سابقه‌ترین نهاد اجتماعی به حساب آید .
اعضای خانواده در هر عصری، نگرش و برداشت خاصی از این کارکردها داشته و به شیوه‌ای خاص به وظایف و تکالیف خود، متناسب با آن عصر می‌نگرند. پدر و مادر نیز با توجه به عناصر و عوامل مختلف، وظایف خود را در برابر فرزندان انجام می‌دهند. نوع نگاه والدین به وظایف و تکالیف نقش خود و چگونگی انجام آنها، تاثیر بسیار زیادی بر آینده فرزندان بر جای می‌گذارد؛ همین تفاوت در چگونگی جامعه‌پذیری فرزندان، سبب شکل‌گیری نسل‌های مختلف شده است. رفتارها و سبک زندگی هر نسل هم برخاسته از شرایط زندگی در همان عصری است که در آن زندگی کرده و تجربه اندوخته‌اند. اگر نسل امروز، نسلی سختکوش، پرکار، وطن‌دوست و خیرخواه باشند، معلول شرایطی است که در آن، جامعه‌پذیر شده و پرورش یافته‌اند .
امروزه و در جامعه جدید، خانواده نیز، بسان سایر نهادها، دستخوش تغییر گشته است. این تغییرات در ابعاد، ساختار، تکالیف و حقوق اعضا رخ داده است. به نظر می‌رسد در این دوران جدید، بسیاری از والدین از وظایف خود در قبال فرزندان، تعابیری متفاوت با دوران کودکی خود دارند. این تفاوت در برداشت، در همه کارکردهای خانواده خود را نمایان ساخته است. تولیدمثل، آموزش و تربیت، حمایت و پشتیبانی و سایر کارکردهای خانواده، عرصه‌هایی است که والدین نسبت به گذشته، برداشت‌های خاصی از آن دارند به نحوی که تعبیر آنها از این کارکردها، گاه به ضد خود تبدیل می‌شود. به عنوان نمونه یکی از تکالیف نقش والدین، حمایت و پشتیبانی از فرزندان است. نوع نگاه والدین به این وظیفه با اعصار گذشته کاملا متفاوت شده است. امروزه و در جامعه ایران، بسیاری از والدین حمایت و پشتیبانی را در رفع تمامی نیازهای فرزندان، از آغاز زندگی تا لحظه مرگ می‌پندارند و بر این باورند که والدین وظیفه دارند تا تمام نیازهای او را رفع کنند .
از طرف دیگر پرورش روحیه استقلال‌طلبی در فرزندان از وظایف والدین است. پدر و مادر وظیفه دارند فرزندان را در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مستقل بار آورند. باید دانست، استقلال، نقطه مقابل وابستگی است. و بین استقلال کاذب و استقلال واقعی تفاوت زیادی وجود دارد. توجه بیش از حد، نظارت تمام و کمال و حمایت و پشتیبانی تمام عیار، ممکن است به نقطه مقابل استقلال (وابستگی) ختم شود. آن‌چه امروزه در کشورمان، شاهد آن هستیم، برخی والدین، استقلال فرزندان را در انجام فعالیت‌های روزمره شخصی، در برخورداری از وسایل الکترونیکی، در سبک پوشش، آرایش و انجام تفریحات دانسته و از استقلال مالی، فکری، انجام تصمیمات مهم و پرورش روحیه کار و تلاش و تحمل مشقت در فرزندان، غفلت ورزیده‌اند .
اینک، به مرور، شاهد سر برآوردن نسلی وابسته
و اصطلاح «مامانی» در جامعه ایرانی هستیم. نسلی که در برخی از ابعاد، دارای آزادی‌ها
و استقلال فراوان و در برخی وجوه مهم دیگر همانند استقلال مالی و فکری کاملا به والدین
متکی بوده و تمامی نیازهای آنها، حتی پس از ازدواج و تشکیل خانواده نیز توسط پدر و
مادر رفع می‌شود. نسلی که استقلال کاذب آنها بر استقلال واقعی‌شان غلبه کرده و از والدین
خود، توقعات و انتظاراتی حتی خارج از حدود تکالیف آنها داشته و در صورت برآورده نشدن
انتظارات، کانون خانواده خود و پدری‌شان را با مشکلات متعدد روبرو می‌سازند. نسلی که
تاب تحمل سختی و مشقت‌ها را در زندگی نداشته و با رخ دادن مشکلات و سختی‌های زندگی،
شانه از زیر بار آنها خالی کرده و ممکن است خانواده را با آشفتگی و گاه گسیختگی مواجه
یا به خودکشی و دگرکشی روی آورند .
در دو دهه اخیر در جامعه ایران، شاهد وجود نسلی هستیم که از همان دوران کودکی‌شان، نیازهای مادی دوران بزرگسالی آنها رفع شده؛ امکانات زندگی برای‌شان تمام و کمال فراهم آمده است. نسلی که اعضای خانواده به انتظار نشسته‌اند تا او بزرگ شود و والدینش، قدرت‌شان را در رفع تمام نیازهایش به رخ همگان بکشانند. برای این نسل، منزل مسکونی بزرگسالی او، در دوران کودکی‌اش آماده شده است؛ شغل او به واسطه سال‌ها تلاش و تحمل مرارت‌های والدین، برای او مهیا شده است؛ امکانات اساسی زندگی او، محصول میلیون‌ها ساعت، عرق ریختن والدینش است. نسلی که تنها وظیفه‌آنها، پر کردن اوقات فراغت خود است و تنها انتظار والدین از آنان، به وجود نیاوردن مشکل و رعایت قواعد و ارزش‌های حقوقی و هنجارهای رایج جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند. این نمونه‌ها و نمونه‌های زیاد دیگر، حکایت از پدید آمدن نسلی در جامعه ایرانی دارد که نابرده رنج، صاحب گنج گشته‌اند. نسلی که بدون تحمل مشقت و درک رنج، بر سر سفره‌ای نشسته‌اند که به اصطلاح از سیر تا پیاز آن، پیشاپیش برای‌شان فراهم شده است. نسلی که نان از برداشت اشتباهی می‌خورند که برخی والدین از تکلیف حمایت و پشتیبانی خود از فرزندان دارند .
باید عنوان کرد تامین نیازها و حمایت و پشتیبانی از فرزندان، زمان و اندازه خود دارد، اگر این امر، نادیده گرفته شود و سایر وظایف چون پرورش روحیه استقلال‌طلبی واقعی و تحمل سختی و مشقت فراموش شود، به وابستگی کامل فرزندان ختم می‌شود. به نظر می‌رسد والدین باید به گونه‌ای رفتار کنند تا ضمن حمایت و پشتیبانی از اعضای خود، روحیه استقلال‌طلبی واقعی را در فرزندان پرورش دهند. هرگونه افراط در انجام این کار، منجر به وابستگی فرزندان و پرورش نسلی مامانی و تفریط در آن، سبب آسیب‌پذیری او خواهد شد .
جامعه ایرانی، بیش از هرزمانی، نیازمند نسل‌هایی سختکوش، مستقل، آزادیخواه و تلاشگر است و در این زمینه خانواده، مهم‌ترین و اساسی‌ترین وظیفه را بر دوش دارد. اگر برداشت‌ها و انتظارات اعضای خانواده متناسب با پرورش چنین نسلی نباشد، جامعه ایرانی در آینده با مشکلات زیادی روبرو خواهد شد
