بی بی سی و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
یاداشت اختصاصی جامک: عبدالشریف ولدبیگی* : کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است که با دخالت مستقیم آمریکا و انگلیس در ایران پیاده و دولت ملی دکتر محمد مصدق سرنگون شد. با سقوط دولت مصدق، پای دولت-های استعمارگر که برای مدتی کوتاهی قطع شده بود دوباره به ایران باز شد و با انعقاد قرارداد کنسرسیوم این بار آمریکا هم در تاراج منابع نفتی ایران همسفره انگلیس شد. به طوری که تا پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا در ایران حضور داشت و ضمن تسلط بر دستگاه سیاسی ایران، بر اقتصاد کشورمان نیز حاکم بود. در خصوص علل و عوامل این کودتا مباحث و مطالب زیادی منتشر شده است. در این یادداشت به نقش رسانه بی.بی.سی در اجرای کودتای ۲۸ مرداد پرداخته می شود. نقشی که با جمله معروف «اینجا لندن است و اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» آغاز و اجرا شد. این پیام در حقیقت رمز عملیات آژاکس برای سرنگونی دولت محمد مصدق بود که از رادیو بی.بی.سی پخش شد.
با آغاز جنبش ملی شدن صنعت نفت، بی.بی.سی بر اساس مصالح ملی انگلیس، به طور آشکار با سیاست‌های دولت انگلیس همراه شد. نخست با تهیه گزارش‌ها و تفسیرهایی در ارایه تصویر مثبت از کارنامه شرکت نفت انگلیس و ایران و سپس در همگامی کامل با دولت لندن برای مقابله با ملی شدن صنعت نفت ایران نقش آفرینی کرد. پرده آخر نمایش بی.بی.سی فارسی نیز، همکاری مستقیم این شبکه در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرنگونی حکومت دکتر مصدق بود.
در این کودتا که به شکست نهضت ملی نفت منجر شد، طراحان آن در خارج از مرزهای ایران با رهبران کودتا در داخل کشور از جمله «شاپور ریپورتر» قرار گذاشتند که در نیمه شب ۲۴ مرداد ۱۳۳۲ با شنیدن پیام رمز «اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» از رادیو بی.بی.سی عملیات کودتا و براندازی دولت مصدق تحت عنوان عملیات آژاکس را کلید بزنند.
همکاری بی.بی.سی با شرکت نفت و وزارت خارجه بریتانیا در طول سال های جنبش ملی شدن صنعت نفت ادامه داشت و در چند مرحله از طریق ارسال کد در لابه لای اخبار و برنامه های فارسی و انگلیسی به مخالفان جنبش ملی شدن نفت و یا ماموران بریتانیایی کمک کرد.
اگر چه «صادق صادق نژاد» معروف به «صادق صبا» روزی در برنامه¬ای به مناسبت هفتادمین سالگرد افتتاح بی.بی.سی. موضوع دخالت انگلیس و رسانه دولتی آن در کودتای ۲۸ مرداد را منکر شده بود؛ اما بعدها مشخص شد که ادعای صبا غلط بوده است. زیرا این رسانه دولتی انگلیس به دخالت و طرحی ریزی کودتا اعتراف کرد و مشخص شد پرده آخر نمایش همگامی بی.بی.سی فارسی با دولت بریتانیا علیه ملی شدن نفت در ایران، در همکاری مستقیم این شبکه در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرنگونی حکومت مصدق تبلور یافت.
ماجرای اعتراف بی.بی.سی به دخالت در کودتای ۲۸ مرداد این گونه بود: شبکه چهار رادیوی بی.بی.سی در روز ۲۲ آگوست ۲۰۰۵ برنامه ای از سری برنامه های موسوم به «داکیومنت/ سند» با عنوان «یک کودتای خیلی بریتانیایی» پخش کرد. در این برنامه که توسط «مایک تامپسون» مجری و برنامه ساز شناخته شده این شبکه تولید شد و بعدا چندین جایزه رسانه ای هم دریافت کرد، تصریح شد قبل از کودتا گوینده خبر بی.بی.سی فارسی با اعلام جمله «اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» به جای جمله همیشگی «اکنون ساعت ۱۲ نیمه شب است» پیامی رمزی به شاه و همراهانش برای اطمینان بخشیدن به آنان و نشان دادن آمادگی لندن برای عملیات کودتا دادند.
بدین ترتیب بی.بی.سی فارسی ناچار شد به این حقیقت تلخ اعتراف کند و در فیلم مستندی که به مناسبت کودتای ۲۸ مرداد توسط این شبکه فارسی زبان پخش شد، برای نخستین بار به نقش بی.بی.سی به عنوان بازوی پروپاگاندای دولت انگلیس در ایران و ایجاد کودتا برای براندازی دولت دکتر مصدق اعتراف کرد.
راوی این برنامه در سخنانی تصریح کرد: «دولت انگلیس از رادیوی فارسی زبان بی.بی.سی برای پیشبرد پروپاگاندای خود علیه مصدق استفاده کرد و مرتبا مطالبی بر ضد مصدق از این شبکه¬ی رادیویی پخش می‌شد، به حدی که کارکنان ایرانی رادیوی فارسی زبان بی.بی.سی به خاطر این حرکت دست به اعتصاب زدند.»
بدین ترتیب در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ سرلشکر زاهدی با پشت گرمی آمریکا و انگلیس و حمایت های رسانه ای بی.بی.سی توانست با محاصره خانه مصدق نخست وزیر ایران و اشغال مکان هایی چون رادیو، دولت مصدق را سرنگون کند.
- دکترا علوم سیاسی و مدرس دانشگاه و سردبیر سرویس سیاسی جامک
