پوشاک زنان ایلامی؛ روایت رنگ، فرهنگ و هویت در تار و پود لباسهای سنتی
استان ایلام با پیشینهای غنی از فرهنگ و آداب و رسوم، در حوزه پوشاک سنتی زنان نیز میراثی ارزشمند را در دل خود جای داده است. لباسهای محلی زنان ایلامی نهتنها کارکرد پوششی دارند، بلکه نمادی از زیبایی، جایگاه اجتماعی، سن و حتی قومیت هستند.
این گزارش نگاهی دارد به انواع پوششهای زنانه در نقاط مختلف استان ایلام، از سرپوشهای خاص گرفته تا بالاپوشهای تزئینی و کاربردی.
در گذشته، زنان ایلامی بخشی از موی طرفین سر خود را بهصورت آویزان در دو طرف صورت میریختند که به آن «چَتر» میگفتند؛ عملی که صرفاً جنبه زیبایی داشت و مابقی موها کاملاً پوشانده میشد. یکی از سرپوشهای رایج در مناطق شیروان چرداول، ایوان و دیگر نقاط استان، «سرون» است؛ ترکیبی از عرقچن، گلونی، هَبَر و گاهی چفیهای سیاهرگهدار که به دور سر بسته میشود و بخشی از آن برای زیبایی به پشت آویزان میگردد.
عرقچن یا کِلاو، نوعی کلاه زنانه از جنس پارچه نخی است که به تنهایی استفاده نمیشود و معمولاً زیر سایر سرپوشها قرار میگیرد. اگر این کلاه منجوقدوزی شده باشد، سرپوشهای دیگر به حداقل میرسند تا زیبایی آن نمایان بماند.
«گلونی» از جمله سرپوشهای نازک و تزئینی است که با نقشهای اسلیمی در رنگهای متنوع، در بیشتر نقاط استان به کار میرود در برخی مناطق، گلونیهای بزرگ را «سرونه» یا «علیخانی» نیز مینامند.
«تاکاری» سرپوشی ضخیمتر از گلونی است که در مناطق آسمانآباد و هلیلان کاربرد دارد و با ریسههای تزئینی در حاشیه، جلوهای خاص به سر زنان میبخشد.««هَبَر» نیز سرپوشی سهگوش از جنس مخمل با منگولههای سیاهرنگ است که در شهرستانهای مختلف استان بهصورت محدود استفاده میشود.
«مقنا» یا «مقنه»، سرپوشی وارداتی از مناطق عربزبان است که به دلیل راحتی و پوشش کامل سر و گردن، مورد استقبال زنان میانسال و مسن قرار گرفته و در حال جایگزینی سایر سرپوشهاست.
«روسری» یا «بانسری» همان پارچه گلدار رایج در سراسر کشور است که امروزه در نقاط شهری ایلام نیز کاربرد فراوان دارد.
«قتره»، چادری بزرگ با آستینهای گشاد، مختص زنان عربزبان است که در میان زنان عشایری و روستایی استان ایلام رواج دارد.
در گذشته، «کمرچین» بالاپوشی مخملی با تزئینات زربافت بود که امروزه تنها در نقاط دورافتاده توسط زنان مسن استفاده میشود. «یل»، «کلنجه» و «سخمه» نیز از دیگر بالاپوشهای سنتی هستند که هر یک در مناطق خاصی کاربرد داشتهاند.
«کروایلاس» یا «شوو»، پیراهنی بلند و آستیندار است که در میان زنان روستایی و عشایر رایج بوده و بسته به سن و موقعیت اجتماعی، رنگ و تزئینات آن متفاوت است.
«شوال»، شلوار محلی زنان ایلامی در دو نوع کردی و بیجامه طراحی شده که تفاوتهایی در جنس، رنگ و تزئینات دارند.
در نهایت، «قیون» پارچهای بلند و یکرنگ است که بهعنوان شال کمر در مناطق عشایری و روستایی کاربرد دارد.