کاشت درخت، جایگزینی برای جنگل‌های طبیعی نیست/ پیش‌روی جنگل های استان به سمت تک نسلی شدن
در سال‌های اخیر در استان ایلام خشکسالی ، افزایش گرد و غبار، گرم شدن هوا، کمبود بارش‌ها، ، تغییر کاربری ها، قطع سرشاخه درختان به عنوان علوفه و تهیه ذغال از چوب بلوط به شدت بر روی جنگل‌های استان تاثیر منفی گذاشته است که حتی با درخت‌کاری هم نمی توان برای جنگل‌های طبیعی جایگزین ایجاد کرد. نیاز است نحوه حفظ و نگهداری از جنگل‌ها را در بین مردم استان فرهنگ سازی کرد تا بیش از این شاهد نابودی آنها نباشیم.
جواد میرزایی دانشیار دانشگاه و عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام در گفت و گو با ایلنا گفت: اوضاع جنگل‌های زاگرس اصلا مناسب نیست و روز به روز شاهد کاهش این جنگل‌ها هستیم.
وی افزود: آتش سوزی‌ها، تغییر کاربری‌ها، انواع آفات و بیماری ها، چرای سنتی و بی رویه دام، حضور کنترل نشده گردشگران سبب کاهش کمیت و کیفیت جنگل ها شده و افزایش سطح جنگل‌های شاخه زاد نسبت به دانه زاد یکی از نمونه‌های این کاهش کیفیت است؛اگرچه ارزش زیست محیطی درختان شاخه زاد نسبت به درختان دانه زاد بسیار کمتر است.
وی تصریح کرد: کاهش بارندگی ها و تغییر اقلیم، کاهش حاصل خیزی خاک ها، استفاده بیش از حد از رویش‌گاه سبب شده درختان دچار ضعف فیزیولوژیک شوند و در نتیجه انواع آفات و بیماری‌ها مثل لورانتوس، حشرات و بیماری ذغالی به آنها حمله و آنها را از بین ببرند.
سطح جنگل‌ها روز به روز در حال کم شدن است
وی ادامه داد: از نظر کاهش سطح جنگل ها در سال های اخیر، آمار دقیقی در دست نیست ولی بدون شک سطح جنگل ها روز به روز در حال کم شدن است، چرا که برای افزایش جمعیت، مشکلات و تنگناهای اقتصادی و به تبع آن توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد آتش سوزی های عمدی، تغییر کاربری ها، قطع سرشاخه درختان به عنوان علوفه و تهیه ذغال از چوب بلوط به شدت بر روی جنگل ها تاثیر منفی گذاشته است.
میرزایی در پاسخ به اینکه آیا صنعتی شدن از دلایل تخریب جنگل‌ها است، افزود: ما هیج‌گاه تاثیر منفی صنایع بزرگ بر جنگل‌ها و محیط زیست منطقه را نفی نمی‌کنیم . آلودگی هوا و خاک و همچنین مصرف منابع آبی منطقه برای درختان و سایر اجزای اکوسیستم ما و حیات وحش چالش هستند.
دانشیار اکولوژی جنگل اضافه کرد: بدون شک مسائل اقتصادی و اجتماعی مردم بر منابع طبیعی تاثیر دارند و هر چقدر اوضاع اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی مردم بهتر باشد، منابع طبیعی پایدارتر و مناسب تری وجود خواهد داشت. به عبارت دیگر سطح توسعه یافتگی جوامع بر اوضاع جنگل ها و مراتع تاثیرگذار است.
جنگل کاری‌ها، جایگزین جنگل‌های بلوط نخواهد شد
وی به موضوع جنگل کاری پرداخت و تصریح کرد: جنگل کاری‌ها، جایگزین جنگل‌های بلوط نخواهد شد، نه تنها در زاگرس، در سایر مناطق رویشی کشور هم، هیچ گاه جنگل کاری، جایگزین جنگل های طبیعی نمی شوند، زیرا جنگل کاری ها هم از نظر زیبایی مناظر، هم از نظر تاثیرشان بر آب، هوا و خاک و اکوسیستم منطقه قابل قیاس با جنگل طبیعی نیست. اما به عنوان نقش کمکی و از طریق کاهش فشار بر عرصه های طبیعی از جمله درختان جنگلی مفید هستند.
عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام اضافه کرد: بزرگترین چالش ما در این حوزه که در سال های اخیر بسیار زیاد شده آتش سوزی است، البته عواملی نظیر چرای مفرط و سنتی و کنترل نشده دام، حضور کنترل نشده گردشگران، توسعه بدون مطالعه و کارشناسی نشده زیرساخت ها در درون منابع جنگلی، آفات و بیماری ها را نیز باید به آن اضافه کرد.
وی تاکید کرد: ایجاد مناطقی به منظور متمرکز کردن حضور گردشگران مانند پارک چغاسبز، گسترش و حمایت از گشت های قرق بانی به خصوص در فصولی که پوشش علفی متراکم و خشک در عرصه وجود دارد، تهیه تجهیزات لازم مناسب برای مقابله با آتش سوزی ها، کنترل چرای دام ها و در مرحله بعدی احیای همراه با حمایت و حفاظت از طریق گونه های بومی و کم نیاز می تواند ما را به آینده جنگل های زاگرس امیدوار کند.
رضا احمدی مدیرکل منابع طبیعی استان ایلام نیر در به خبرنگار ایلنا، گفت: مساحت کل جنگل های استان ایلام ۶۴۲ هزار هکتار است که این میزان ۳۲ درصد مساحت استان را تشکیل می دهد.
وی درباره چالش های پیش روی جنگل های استان افزود: چالش های متعددی جنگل ها را تهدید می کند که از جمله می توان افزایش گرد و غبار، گرم شدن هوا، کمبود بارش ها، شرایط اقلیمی، و… اشاره کرد.
وی اظهار داشت: وقتی این سیکل چالش‌ها جنگل ما را در معرض تهدید قرار دهد، وقتی نزولات آسمانی کاهش پیدا کند، آفات و امراضی چون لورانتوس بوجود می آید که به تنهایی بیشترین تهدید کننده جنگل های زاگرس و به ویژه در استان ایلام است.
جنگل به سمت تک نسلی شدن می رود و زاد آوری هم ندارد
وی در پاسخ به اینکه آیا جنگل کاری دست کاشت جایگزین مناسبی برای جنگل کاری طبیعی هست یا خیر گفت: اگر جنگل های ما در حالت طبیعی خود بماند و دسترسی بشر به جنگل کم شود و در همان وضعیت بکر خود باقی بماند، شرایط خاک و آب و هوا هم مساعد باشد نیازی به جنگل کاری نیست، اما آلاینده های مختلف، صنعتی شدن، آلودگی صوتی، زباله ها و.. برای نابودی جنگل دست به دست هم داده اند و ما برای حفظ و احیاء آن چاره ای جز جنگل کاری نداریم. چرا که جنگل به سمت تک نسلی شدن می رود و زاد آوری هم ندارد.
وی تصریح کرد: نهال کاری، بسیار پیچده و ظریف است. به طوری که برای فرایند کاشت از نهالستان تا محل کاشت باید مراقبت و نگهداری ریشه و نهال صورت گیرد تا باعث خشک شدن ریشه نشود اما در بسیاری از موارد اصول و فرایند کاشت رعایت نمی شود و همین باعث خشک شدن نهال می شود.
وی ادامه داد: در بسیاری از کشورهای توسعه یافته از نهال مواظبت حرفه‌ای می شود اما در خیلی از نقاط کشور این موضوع رعایت نمی شود، به طور مثال برای کاشت یک نهال، باید ریشه آن پوشیده باشد، همزمان با انتقال از نهالستان، کاشت شود اما بعضا مشاهده شده نهالی که باید فورا کاشت شود به روزهای بعد موکول شده که یکی از دلایل خشک شدن ریشه آن است، البته پایان آمدن توان اکولوژیک و فقیر شدن خاک جنگل ها هم مزید بر علت است.
خشکسالی و عامل انسانی بیشترین علت بروز آتش سوزی ها در جنگل های زاگرس
احمدی بیان کرد: خشکسالی و عوامل انسانی بیشترین علت بروز آتش سوزی ها در جنگل های زاگرس و استان ایلام است. هرچند در سال جاری با کاهش ۹۵ درصدی آتش سوزی ها در ایلام مواجه بوده ایم و کمترین آتش سوزی در ۲۰ سال گذشته را داشته ایم اما در سال های اخیر علت اصلی آتش سوزی، عامل انسانی است. چرا که ما در جنگل های ایلام گونه اشتعالزا نداریم که خود به خود باعث آتش سوزی شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام تصریح کرد: در همه جای جهان یک نقطه تعریف شده از جنگل برای گردشگر وجود دارد که فقط از آن محل استفاده می کنند اما در کشور ما بدون هیچ محدودیتی به همه جا می روند و این حضورها عامل اصلی آتش سوزی در جنگل ها است.
احمدی با گریزی به تجهیزات موجود در استان گفت: ۲۰۰ دستگاه دمنده و ۲۰ دستگاه رادفایر داریم که شرایط دمنده ها به گونه ای است که در کمترین زمان ممکن یک خط آتش را خاموش می کند، برای شرایط صعب العبور هم اگر به حضور بالگرد نیاز باشد از طریق دستگاه های امداد رسان از جمله هلال احمر که بالگرد در اختیار دارند استفاده می کنیم.
وی در خصوص آسیب به حیوانات در آتش سوزی ها هم گفت: شدت آتش سوزی ها به اندازه ای است که ۵۰۰ درجه حرارت ایجاد می کند و در این شرایط چون حیوانات قابلیت جابجایی دارند احتمال آسیب دیدن به آنها کمتر است مگر در حلقه آتش محاصره شوند.
وی در خصوص اینکه چه برنامه ای برای پیشگیری از نابودی جنگل ها دارید تصریح کرد: در این خصوص برنامه های متعددی از جمله فرهنگ سازی در دست اقدام است. با این تحقق این شعار که فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود، بدون حضور و کمک مردم، سازمان های مردم نهاد، رسانه و… با این امکانات و اعتبارات محدود، حفظ و احیاء جنگل ممکن نیست و از طرفی هماهنگی بین بخشی در دستگاه های مختلف که باید توام با همدیگر برای حفاظت از جنگل، محیط زیست، آب و خاک تلاش کنند نقش حیاتی ایفا می کند، به گونه ای که آمایش سرزمین در حوزه منابع طبیعی شکل بگیرد.
وی به شکل گیری پویش ها هم اشاره کرد و گفت: پویش ملی ایران سبز با این شعار که هر ایرانی یک اصله نهال بکارد ، پویش بذر کاری و تقویت زراعت چوب که امسال ۴هزار هکتار در استان ایلام انجام شده و از برنامه های ما برای تقویت فرهنگ نهال کاری در استان ایلام است.
گزارش: حسن نجفی
