راه‌های مقابله‌ی ریشه‌ای با حاشیه‌نشینی کدامند؟
نتایج بررسی های کارشناسانه پژوهشگران حاکی از آن است که افزایش متکدیان، افزایش کودکان کار، افزایش دستفروشان، افزایش بیماری های جسمی و روحی، خرید و فروش مواد مخدر، افزایش اعتیاد، افزایش آمار فرار از منزل، افزایش تعداد زنان ویژه، افزایش استفاده غیرمجاز مجاز از خدمات شهری، افزایش میزان جرم و جنایت، بروز احساس تبعیض در میان ساکنان این مناطق و …. از تبعات منفی این پدیده می باشد که می تواند مشکلات زیادی را برای یک جامعه ایجاد نماید.
در کشور ما نیز حاشیه نشینی به مرحله بسیار نگران کننده ای رسیده است. آمار متفاوتی از تعداد حاشیه نشینان در کشور ارائه شده است. ۵۰۰ هزار نفر در حاشیه شهر تبریز، ۲/۱ میلیون نفر در حاشیه شهر مشهد، ۳ میلیون نفر در حاشیه شهر تهران و آمارهای متفاوت از تعداد حاشیه نشینان در کشور از ۱۰ تا ۱۸ میلیون نفر.
وجود چنین حجمی از جمعیت در حاشیه شهرهای کشور از یک طرف گویای ناکارآمدی نظام برنامه ریزی کشور در طی کمتر از یک قرن گذشته و از طرف دیگر، زنگ خطری برای آینده کشور است که برخورد ریشه ای با این پدیده را ضروری می نماید.
با نگاهی به اظهارات دست اندرکاران و متولیان برنامه ریزی به این نتیجه می رسیم که اکثریت قریب به اتفاق آنان بر برخورد ریشه ای با این پدیده اجماع نظر دارند. اما مشکلی که در این میان وجود دارد این است که نتوانستند ریشه را تشخیص دهند و سعی دارند با ارائه خدمات به حاشیه نشینان این مشکل را برطرف نمایند، بی اطلاع از آنکه در اثر عدم شناخت ریشه اصلی این پدیده، افزایش خدمات این مناطق، رشد پدیده حاشیه نشینی را سریعتر خواهد کرد و افراد دیگری که در اثر برنامه ریزی نادرست دستگاههای مسؤل، رفاه و معیشت بهتر را در سکونت در حاشیه شهرها می بینند، به این مناطق مهاجرت می کنند.
اما ریشه اصلی این پدیده چیست؟
با مطالعه متون نظری مرتبط با این پدیده و بررسی نتایج پژوهش های صورت گرفته در این زمینه، در می یابیم که اکثر حاشیه نشینان شهری، مهاجران روستایی و ساکنان شهرهای کوچک تر هستند. کسانی که می توانستند در زادگاه و مناطق خود افرادی تولیدگر و مفید برای جامعه باشند، در اثر برنامه ریزی های غلط، به سوی شهرها گسیل داده شدند و کشور از توان مفید این افراد محروم شد. اوج اقدامات غلط در این زمینه، اجرای سیاست قطب رشد در قبل از انقلاب بود که با ایجاد کارخانجات و واحدهای تولیدی، خدماتی و آموزشی در تعدادی از شهرها، افراد زیادی روانه آن شهرها شدند. هر چند این سیاست از لحاظ نظری مورد نقد جدی قرار گرفت، اما در عمل تا امروز با فراز و نشیب در حال اجرا بوده است. بی توجهی به روستاها و شهرهای کوچک، فقر موجود در این مناطق، ایجاد جاذبه های متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره در مناطق شهری، استراتژی ناموفق سرمایه گذاری و بودجه ریزی ناکارآمد و بی توجهی به آمایش سرزمین در کشور، ریشه های اصلی پدیده حاشیه نشینی هستند که باید خشکانده شوند.
لذا تصمیم گیرندگان امور که قصد دارند مشکلی را حل نمایند، ابتدا موضوع را دقیقاً بشناسند تا ناخواسته مشکلی بر مشکلات موجود نیافزایند.
