کرونا و ابهامات آماری آن
جامک: دکتر بهزاد محکی*
با وجود اراده‌ی متولیان نظام سلامت بر شفافیت در ارائه‌ی آمارها، اشکالات و ابهامات ساختاری جدی در شیوه‌ی جمع‌آوری و گزارش اطلاعات وجود دارد. عدم توجه کافی به این ابهامات سبب رسیدن به ارقام غیرواقعی، ایجاد شبهه در درستی آمار و غیرممکن‌شدن تصمیم‌سازی مبتنی بر شواهد خواهد شد.
در ادامه به صورت خلاصه، مهم‌ترین ابهامات شیوه‌ی جمع‌آوری، استخراج و ارائه‌ی گزارش‌ها ارائه می‌شود.
محدود بودن #ابزار_تشخیص:
مبنای آمار کنونی و لحاظ افراد به عنوان مبتلا، تنها نتایجPCR است و افرادی که با دیگر ابزارهای تشخیصی از جمله سی‌تی اسکن، به عنوان بیمار تشخیص داده شده و در حال گرفتن درمان هستند در آمار لحاظ و گزارش نمی‌شوند!
کم‌شماری و پیامدهای آن:
تکیه‌ی صرف بر نتایج PCR، منجر به کم‌شماری آشکار مبتلایان می‌شود. به‌گونه‌ای که مقامات WHO یا متخصصین داخلی حتی از محدود بودن آمار به یک‌چهارم مبتلایان واقعی، سخن می‌گویند. همین کم‌شماری سبب خدشه به آمارها، سرگردانی افکار عمومی و بی‌اعتمادی به هشدارهای درست متولیان نظام سلامت می‌شود. ضمن آن‌که اساسا سیاست‌گذاری بر مبنای آمار دارای کم‌شماری جدی، ممکن نیست.
لازم است در کنار آمار مبتنی بر PCR، اطلاعات بر اساس سایر تست‌های تشخیصی نیز گزارش و در تصمیم‌سازی‌ها وارد شود.
مشکلات مربوط به #ثبت_مکان:
براساس مشاهدات مستند نگارنده، روال خاصی برای ثبت اطلاعات افراد ساکن در استانی غیر از استان محل تشخیص وجود ندارد. این افراد از آمار استان محل تشخیص به علت عدم سکونت حذف شده و به آمار استان محل سکونت نیز اضافه نمی‌شوند و در نتیجه در ارائه‌ی گزارش به افکار عمومی و سیاست‌گذاران نیز لحاظ نمی‌شوند.
مشکلات مربوط به #ثبت_زمان:
افرادی که چند روز قبل تست داده اما نتیجه پس از چند روز اعلام شده در آمار روز تشخیص قرار می‌گیرند. تحلیل‌ها، پیش‌بینی‌ها و اعلام نرخ افزایش موارد مثبت نیز بر مبنای همین آمار نادرست، انجام می‌شود. آشکار است که این رویه مشکلات جدی دارد.
مشخص نبودن #منبع_جمع‌آوری:
به نظر می‌رسد روال یکپارچه‌ای در خصوص منبع جمع‌آوری اطلاعات وجود ندارد و هر دانشگاه علوم پزشکی بسته به شرایط خود اطلاعات را از یک منبع خاص استخراج می‌کند. مشخص نیست آمار و اطلاعات گزارش‌شده در سطح کشور یا استان از کدام بخش از نظام سلامت (معاونت بهداشتی، معاونت درمان و بیمارستان‌ها، مرکز فوریت‌های پزشکی و …) اخذ می‌شود و اساسا آیا اطلاعات این منابع همخوانی کامل دارد؟
مشکلات مربوط به #شیوه‌یجمع‌آوریاطلاعات:
شایسته نیست با وجود گسترش فن‌آوری اطلاعات، همچنان آمار از طریق تلفن، سی‌دی و نامه جمع‌آوری شود. امیدواریم مدیران نظام سلامت، ضرورت و منافع استفاده از آمار ثبتی (ثبت و استخراج آمار از فرایندهای روتین اجرایی) را درک، عقب‌ماندگی‌ها در این حوزه را جبران و بسترها برای جمع‌آوری اطلاعات سریع، کم‌هزینه، دقیق و دور از تعارض منافع و اطلاعات غیرواقعی ایجاد کنند. مشکلات مربوط به واحد متولی آمار و اطلاعات در وزارت بهداشت و اکتفاء به ترکیب آمار با IT تنها در عنوان نیز از حوصله‌ی این بحث خارج است.
🖊مشکلات مربوط به #تحلیل_اطلاعات:
از توان متخصصین در تحلیل اطلاعات، برآورد، مقایسه، پیش‌بینی و … استفاده‌ی کافی نمی‌شود، برنامه‌ی منسجمی برای تحلیل اطلاعات وجود ندارد، هر کسی از ظن خود، از یک مدل و روش مد نظر خود استفاده کرده و به تحلیل منحصر به فردی می‌رسد. اظهارنظرها و تصمیمات پراکنده‌ی مسئولین نشان می‌دهد اساسا تحلیل‌ها برای خالی نبودن عریضه انجام می‌شوند و چندان بنایی برای استفاده از نظرات متخصصین وجود ندارد.
* گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
